SMEERKAAS DOOR DE EEUWEN HEEN
Appelstroop, chocoladepasta, smeerworst, margarine, pindakaas, smeerkaas, Wat je al niet kunt smeren. De smaak verschilt natuurlijk, net als de voedingswaarde. Maar smeren kun je het allemaal. Of smeert het ene misschien net wat lekkerder dan het ander? Dat zal een kwestie van persoonlijke voorkeur zijn. Toch staat smeerkaas van al deze smeersels op eenzame hoogte. Maar dan om een heel andere reden: om zijn historische betekenis.
Al deze smeerbare voedingsmiddelen zijn uitgevonden in de twintigste eeuw. Alleen smeerkaas niet. Voedingswetenschappers weten al langer dat smeerkaas een historie van duizenden jaren kent. Een historie waarin het niet alleen van waarde bleek als lekker en gezond zuivelproduct, maar daarnaast ook van grote praktische betekenis was. Een kort historisch overzicht:
1963
Ouderen onder ons kunnen het zich nog als de dag van gisteren herinneren. De barre winter van 1963. Zó streng dat het eigenlijk te koud was voor een Elfstedentocht. De rayonhoofden besloten echter anders en op 18 januari werd de zwaarste Elfstedentocht ooit verreden. Dat dat achteraf gezien onverantwoord was, bleek wel uit het hoge aantal uitvallers. Bevriezingsverschijnselen waren meer regel dan uitzondering. Reinier Paping schaatste met ongekende klasse en won met meer dan twintig minuten voorsprong op zijn achtvervolgers. Zijn geheim tegen de kou: een dun laagje vette smeerkaas op de huid. Bijzonder slim. Maar uniek? De geschiedenis laat zien dat hij niet alleen staat.
1924
De communistische Sovjet Unie begon als een staat tegen wil en dank. De echte kameradisten geloofden in de communistische wereldrevolutie. Die zou de macht aan het proletariaat bezorgen en staten overbodig maken. Tot die tijd was er, als een noodzakelijke onvermijdelijkheid, de communistische staat, een tussenstap. Deze Sovjet-heilstaat was vanzelfsprekend een staat van vooruitgang. Met collectivisatie en vijfjarenplannen joeg men de prestaties op in de vaart der volkeren. Tal van vernieuwingen deden hun intrede. Misschien wel de onbekendste van alle was een nieuwe, goedkope maar uiterst effectieve balsemtechniek. Want wist u hoe het balsemen van vadertje Lenin in zijn werk ging? Na zijn overlijden werd hij in het geheim een week lang ‘gemarineerd’ in een ligbad met smeerkaas. De natuur deed de rest. Elk jaar een beetje bijsmeren en zie: Vladimir Iljitsj ligt nog steeds vredig en goed bewaard in het mausoleum. Nieuw en innovatief, dat zeker, maar ook de Russen hadden deze techniek niet helemaal van zichzelf.
1812
Frankrijk is een echt kaasland. Alles draait daar om kaas. Het schijnt zelfs dat Franse baby’s die niet aan de borst willen zogen, verse moedermelkkaas krijgen. Je kunt gerust zeggen Frankrijk ís kaas. En Fransen denken kaas. Frankrijk kent vele beroemde denkers: Voltaire, Rousseau, Montesquieu kent u vast. En zei Descartes niet ooit ‘Cogito ergo sum casei’: Ik denk aan kaas dus ik ben?
Napoleon Bonaparte was een groot militair denker. En een perfectionist. Geen detail ontging hem. Zijn veldtocht naar Rusland kreeg in zijn hoofd al goed vorm. Er was nog één ding dat hem dwars zat. Bij de dagmarsen, die kilometerslange wandelingen in die dichte, stevige, zware soldatenlaarzen, zou de helft van zijn troepen binnen de kortste keren last krijgen van zwemmerseczeem. Talkpoeder bestond nog niet. Maar smeerkaas wel. Napoleon verordonneerde zijn troepen om, volgens een oud gebruik uit de Franse bergen, dagelijks de voeten met smeerkaas in te smeren. Met groot succes: de Fransen stoomden in no time op tot aan Moskou. Het ging zelfs zó snel dat nieuwe voorraad smeerkaas hen niet snel genoeg bereikte. En precies dat, zo beweren de militair historici, leidde tot de uiteindelijke Franse militaire catastrofe in Rusland.
218 v Chr.
Van Carthago via Spanje, over de Pyreneeën en over de Alpen naar Zuid Italië. Op een olifant. Hannibal draaide zijn hand er niet voor om. Nu ga ik er van uit dat u weet hoe groot een olifant is. En hoe zwaar ongeveer. Reken maar op zo’n 4000 kilo. Die krijg je niet zo maar over een bergtop heen.
Tijdens de Tweede Punische oorlog verklaarde het Romeinse rijk Carthago de oorlog. Hannibal stak in Spanje de rivier de Ebro over en trok met zijn olifanten ten strijde tegen de Romeinen. Op naar Italië. Via een wel heel verrassende route: dwars over de Alpen.
Een olifant eet zo’n 170 kilo takken en blaadjes per dag. Dat is niet voorradig in het hooggebergte. En zo’n voorraad neem je ook niet zomaar mee op reis. Hannibal wist dat. Hij rekende, terecht zo bleek, op de alpenbewoners. Zij weten hoe je kunt overleven in deze barre omstandigheden. De olifanten bleven met een dieet van een emmer smeerkaas per dag uitstekend op kracht en brachten de geniale Carthaagse veldheer in een mum van tijd naar de Po-vlakte. Italië lag aan zijn voeten!
3300 v. Chr.
Hoog in de bergen kent het leven zijn eigen tempo. De strijd tegen de elementen is alles bepalend. Overleven is een kunst. Goede tradities daarbij gaan vaak eeuwen en eeuwen terug. Op 19 september 1991 werd een hele bijzondere vondst gedaan. Een vondst die de waarde van tradities nog eens onderstreept.
In het Ötztal werd Ötzi ontdekt, de oudste menselijke mummie die ooit in Europa is gevonden. Het lichaam bevond zich in opvallend goede kwaliteit. Forensisch onderzoek, in combinatie met isotopenonderzoek en DNA- en botonderzoek toonden aan dat het lichaam echt zo oud was als men dacht. Maar het toonde nog meer aan: de onverwachte conserverende capaciteit van smeerkaas. Want over het hele lichaam van Ötzi vond men duidelijke aanwezigheid van dit multifunctionele gele goud.
ca 3,2 miljoen jaar geleden
In 1974 werden in Noord-Ethiopië delen van een skelet van een van de oudste bekende mensachtigen ontdekt: Lucy. Lucy was van het geslacht Australopithecus afarensis, een rechtop lopende, aapmensachtige soort. Veel theorieën, bijvoorbeeld over de ‘missing link’ doen sindsdien de ronde. Veel onderzoek is al gedaan, met resultaat, en nog veel meer onderzoek is nodig. Onbevestigde berichten van anonieme bronnen dichtbij de wetenschappers laten echter steeds vaker doorsijpelen dat óók bij Lucy al sporen van smeerkaas zijn gevonden!
225 – 60 miljoen jaar geleden
Tot slot: nadat ook bij veel herbivore dinosauriërs voorzichtige aanwijzingen zijn gevonden dat zij smeerkaasachtige producten op hun menu hadden staan, rijst zo langzamerhand de vraag: wat was er eerder: smeerkaas of de oerknal?
